BOLESLAVIA.PL

Wiosna roku 1813 była dla Bolesławca okresem, w którym niemal każdego dnia przechodziły przez miasto oddziały wojska. Wraz z nimi gościły także w mieście ważne osobistości. 18 IV 1813 r. o godzinie 16.30 przybył do Bolesławca na koniu car Aleksander I (1801-1825), a z nim książę Kutuzow, angielski poseł lord Cathcart oraz duży orszak. Dzień później dołączył do imperatora jego brat Wielki książę Konstanty na czele regimentu kirasjerów. Tego samego dnia w nowej otwartej szkole ewangelickiej odbyło się improwizowane nabożeństwo prawosławne z udziałem całego dworu, który późnym popołudniem ruszył w kierunku Lubania. 20 IV Kutuzow dostał silnej gorączki i był zmuszony wrócić do Bolesławca, gdzie zamieszkał w domu handlarza solą Majora von Mark. Towarzyszył mu hetman kozacki Płatów zakwaterowany u dra Wislizenusa w Rynku i lord Cathcart ugoszczony w posiadłości radnego Glasera. 22 IV chorego na tyfus Kutuzowa odwiedził Fryderyk Wilhelm III król pruski (1797-1840) i dwa dni później przysłał mu z Berlina radcę dworu Hufelanda odpowiedzialnego od tej chwili za opiekę nad marszałkiem. Ratowali Kutuzowa trzej lekarze: pruski lekarz przyboczny dr Wiebel, carski dr von Willy i bolesławiecki dr Wislizenus. Na nic zdawały się ich wysiłki, albowiem 28 IV wieczorem Kutuzow umiera w pokoju na pierwszym piętrze, domu należącego do M. von Mark przy ulicy Mikołajskiej (na jego zewnętrznej stronie wmurowano tablicę pamiątkową). Ciało zostało na miejscu zabalsamowane, zaś wnętrzności (a nie serce jak mówiła później powstała legenda) umieszczono w małej cynowej trumience wykonanej przez mistrza Augusta Jenke i pochowano 8 V na wzgórzu w dzisiejszych Bolesławicach blisko nieistniejącej już kaplicy św. Anny. 9 wystawione do tej pory na widok publiczny ciało umieszczono w cynowej trumnie i w procesji przewieziono do Szprotawy i dalej do Petersburga. Translacja była bardzo uroczysta. Sarkofag ciągnęło 6 koni, za którymi jechała książęca karoca, dalej szła służba, pop, władze miasta i uczniowie bolesławieckich szkól.

Już w kilkanaście dni później u miejscowego rzemieślnika J. M. Bohma zamówiono monument, który miał stanąć w miejscu złożenia wnętrzności, a ufundowany był przez gen. Sackena oraz przybyłą z Rosji córkę Kutuzowa. 27 VII 1813 odbyło się poświęcenie pomnika z udziałem 14 Regimentu piechoty, burmistrza Bolesławca Kuerbisa, pastora Senftlebena, prałata von Stechow i wiele innych osób. Do dzisiaj zabytek stoi nienaruszony. Jest to niewysoka, złamana kolumna przewiązana dębowym wieńcem - symbolem wieczności, postawiona na antycznym cokole, na którego 4 stronach wykuty został napis w języku rosyjskim i niemieckim: "Fuerst Kutuzow Smolensky Schlummerte in ein besseres Leben hinueber ara 28 April 1813" (Książę Kutuzow Smoleński zasnął snem wiecznym 28 IV 1813).

Chyba najcenniejszym zabytkiem architektury w Bolesławcu jest drugi pomnik Kutuzowa stojący na promenadzie przy ulicy Kubika. Autorami żeliwnego monumentu byli jedni z najsłynniejszych XIX-wiecznych artystów: Johann Gottfried Schadów i Karl Friedrich Schinkel. Wystarczy powiedzieć, że pierwszy był nadwornym rzeźbiarzem Fryderyka Wilhelma III autorem m.in. kwadrygi na Bramie Brandenburskiej w Berlinie. K. J. Schinkel projektował i budował przede wszystkim w Berlinie, gdzie postawił katedrę, teatr, Altes Museum, pałace w Charlottenhof i Nowy Pawilon w Charlottenburgu. Na Śląsku jego autorstwa jest ogromny zamek w Kamieńcu Ząbkowickim. Obelisk został wykonany ze śląskiego żelaza w królewskiej odlewni w Berlinie. Przewieziono go w oddzielnych częściach rzekami do Głogowa i dalej wozami do Bolesławca. 17 VII 1819 położono kamień węgielny w obecności inspektora budowlanego Tolkemita, oficerów, władz miejskich i radnych.

1. IX. w obecności Schaedowa i Schinkla ustawiono pomnik w Rynku u wylotu ulicy Górnej (Sierpnia 80), ważył 600 cetnarów (30 t) i był wysoki na 12,24 m. Na płd. stronie złotymi literami napisano dedykację od Fryderyka Wilhelma III: "IHM WIDMETE DIESS EINFACHDENKMAL. FRIEDRICH WILHELM DER DRITTE" (Jemu poświęcam ten prosty pomnik. Fryderyk Wilhelm III). Na płd. stronie kolumny napisano: Bis hieher fuehrte Fuerst Kutuzow von Smoleńsk die siegreichen Fortschritte der russischen Heerschaaren, als Tod seinem ruhmvollen Leben ein Ziel setzte. Er war der Befreier seines Vaterlandes. Er war es, der den Weg bahnte zur Befreier der Volker" (Dotąd prowadził książę Kutuzow Smoleński swoje rosyjskie oddziały, które odnosiły zwycięstwa dopóki śmierć jego sławne życie nie dosięgnęła. On był wyzwolicielem swojej ojczyzny. On był tym, którego droga prowadziła do oswobodzenia ludzi. Niech będzie błogosławiona święta pamięć bohatera). Na zachodniej ścianie kolumny umieszczono spis odznaczeń, a w dole datę urodzin i śmierci. Wszystkie napisy na pomniku są zredagowane w dwóch językach niemieckim i rosyjskim i zlokalizowane po przeciwnych stronach. Jak wspomniałem pierwotnie postument stał w Rynku, gdzie zwrócił uwagę przejeżdżającego przez Bolesławiec Hrabiego Fryderyka Skarbka profesora Uniwersytetu Warszawskiego i uczestnika Powstania Listopadowego. Pisał on: "W tym ostatnim miasteczku widać jeszcze bardzo ślady wojny, nie tak dalece w zubożeniu mieszkańców, jak w pomnikach po wojnie postawionych i kulach tkwiących w ścianach wielu domów. Największą teraźniejszą Rynku ozdobą jest obelisk na pamiątkę ks. Kutuzowa wystawiony w roku 1893, decyzją władz miasta przeniesiono go na miejsce, gdzie stoi do dzisiaj. Uczyniono to z przyczyn politycznych, nie zaś jak usiłowano tłumaczyć z powodu trudności komunikacyjnych w Rynku. Pomnik symbolizował przyjaźń rosyjsko-pruską, zaś w 1890 po śmierci Bismarcka Rosja przeorientowała swoją politykę i w 1892 zawarła konwencję wojskową z Francją w Petersburgu skierowaną przeciwko Niemcom. Rok później pomnik przeniesiono. Michał Iłłarionowicz Goleniszczew-Kutuzow książę Smoleński jest znany przede wszystkim jako głównodowodzący spod Austerlitz i zwycięzca Napoleona. Sadzę, że wiele osób nie zdaje sobie sprawy z negatywnej roli jaką odegrał Kutuzow w historii Polski. W latach 1764-67 przebywał w Polsce razem z wojskami rosyjskimi kontrolującymi państwo polskie. W 1768 roku brał udział w tłumieniu Konfederacji Barskiej i najprawdopodobniej w wojnie 1792 oraz pacyfikacji Insurekcji Kościuszkowskiej. Został faworytem gen. Suworowa znanego m.in. z rzezi warszawskiej Pragi. W czasie wojny rosyjsko-tureckiej 1787-91 sprawował pieczę nad polskimi ziemiami na wschód od rzeki Bug. W pierwszych latach XIX wieku pełnił funkcję generała-gubernatora w Wilnie. W czasie wojen napoleońskich Kutuzow był wrogiem polskiej państwowości.

Krzysztof Olczak

źródła: Głos Bolesławca 1994/maj str 7 cz1 i Głos Bolesławca 1994/maj str 7 cz2